Είναι αρκετά γνωστή και αποτελεί πλέον «μασημένη τροφή» όλη αυτή η κουβέντα περί της «βαριάς βιομηχανίας του τουρισμού».
Η αλήθεια ωστόσο είναι κι αυτή μια δραστηριότητα και ένα είδος υποδομής, που όμως δεν μπορεί να αποτελεί το μοναδικό χώρο που θα εστιάζει μια οικονομία και δεν είναι δυνατόν ένας ολόκληρος λαός να «αλλάζει σεντόνια» όποτε κάθε χρόνο και σε συγκεκριμένους 3-4 μήνες του το προστάξει το καρτέλ των μεγάλων αλυσίδων τουρισμού. Και φυσικά σε αυτές δεν περιλαμβάνουμε τις μικρές και μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις.
Και το κυριότερο, που αποδεικνύεται και από τις πιέσεις που δέχεται ο τουρισμός στην Ελλάδα, πρόκειται για έναν κλάδο εύθραυστο και με εξαιρετική ευαισθησία απέναντι σε αρνητικά γεγονότα περιφερειακής ή παγκόσμιας έκτασης που ανά πάσα στιγμή συμβαίνουν στον πλανήτη.
Η παρόμοια γεωγραφική θέση και οι αντίστοιχες πολιτισμικά υπηρεσίες τουριστικής αναψυχής που δίνονται από άλλες χώρες ανταγωνιστικά συμπληρώνουν το μείγμα.
Χώρια απ’ αυτά, ο τουρισμός υπόκειται και σε εξαρτήσεις από τους μεγάλους διοργανωτές ταξιδιών (tour operators), υπόκειται σε ένα χαρακτηριστικά δομημένο και προπαγανδισμένο τουριστικό μοντέλο, με επιλεκτικές εστιάσεις στους τουριστικούς προσανατολισμούς και τα «ψηλά πορτοφόλια τουριστών» που διαφέρει συν τοις άλλοις από τις πολιτισμικές συνήθειες των περισσότερων -αν όχι όλων των λαών- και παραπέμπει περισσότερο σε στιλιζαρισμένες συνήθειες 2-3 κλειστών επαγγελματικών ομάδων που φέρονται πανομοιότυπα παγκοσμίως -σα στρατιωτάκια-ακόμα και σε καταναλωτικές δραστηριότητες, δείχνοντας στους «αδαείς» το πρότυπο του «μοντέρνου ανθρώπου», επομένως και του «σωστού» τουρίστα-καταναλωτή.
Πώς γίνεται αυτό το τελευταίο σε όλο και μεγαλύτερη έκταση; Μα με τη μέθοδο του all inclusive τουρισμού : Πρόκειται για το μεγαλύτερο χτύπημα των τοπικών αγορών (τοπικών εστιατορίων, εμπορικών καταστημάτων, χώρων διασκέδασης-αναψυχής ακόμα και ψυχαγωγίας), και μάλιστα σε περιοχές που σφύζουν από τουρισμό !
Για ποιο λόγο ; Μα , σύμφωνα με το όνομα αυτής της μεθόδου τα πάντα είναι πληρωμένα και περιλαμβάνονται στο πακέτο διακοπών. Οι τουρίστες μαντρώνονται στα μεγάλα φαραωνικά ξενοδοχειακά συγκροτήματα - κρίκους μεγάλων αλυσίδων κι εκεί περνούν όλο το χρόνο τους .
Σημειώνεται ότι :
Με αυτόν τον τρόπο καταναλώνουν εντός του ξενοδοχείου τρόφιμα που έρχονται απευθείας από το εξωτερικό. Επίσης εντός κάνουν μέχρι και τις αγορές ειδών τουριστικών που στο μυαλό μας συνυφάζονται με τη χώρα που επισκέπτεται ο τουρίστας. Πρόκειται όμως για προϊόντα εισαγόμενα από χώρες όπως λ.χ. η Κίνα
Οι γύρω τοπικές αγορές «στενάζουν» από έλλειψη πελατών, λες και τιμωρείται ένας τόπος επειδή είναι πόλος τουρισμού. Τα δε προϊόντα που παρέχονται στον πελάτη είναι χαμηλής ποιότητας, απίστευτα κακόγουστης ομοιομορφίας και αμφίβολης αν όχι ανύπαρκτης πολιτισμικής αξίας σε σχέση με το μέρος που επισκέπτεται στα πλαίσια μιας καλά στημένης γνωστής σε όλους μας κιτς lifestyle «λογικής» (sic)
οι εισπράξεις των ξενοδοχείων δεν έρχονται στη χώρα σίγουρα, εφόσον πρόκειται για ξενοδοχεία ξένων συμφερόντων, αλλά ακόμα και για τις αλυσίδες ελληνικών συμφερόντων το χρήμα συνήθως έχει «υπερπόντια» διαδρομή.
Eπιτυγχάνεται έτσι το άλλαγμα του τουριστικού χάρτη, πάνε αυτά που ξέραμε για τις οικογενειακές και τοπικές ξενοδοχειακές μονάδες, οι μικροί της αγοράς είναι οι χαμένοι και κατευθύνεται ο τουρισμός σε συγκεκριμένους προορισμούς σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις , επιλεγμένα και με βάση οικονομίστικα στοιχεία.
Από ποιους ; Μα φυσικά από ποιους άλλους, τους tour operators ! Kαι πώς μπήκαν στο παιχνίδι ;
Εχει σημασία να αναφέρουμε εδώ τα ξενοδοχειακά δεδομένα στην Ελλάδα : Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΤΕΠ (Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων, ακόμη κι αν δεν προστεθεί ούτε ένα κρεβάτι για τα επόμενα 15 χρόνια μπορεί να εξυπηρετείται η ζήτηση εφόσον αυξάνεται αυτή περίπου και κατά 10% ! Χώρια ότι δεν συμπεριλαμβάνονται τα ενοικιαζόμενα δωμάτια, χώρια η υπερσυγκέντρωση μονάδων σε συγκεκριμένες περιοχές.
Έτσι λοιπόν μπαίνουν στο παιχνίδι αυτοί οι κύριοι, οι tour operators.
Οι λεγόμενοι και «συνεργάτες» που ελέγχουν τη ροή τουριστών, πιέζουν για πολύ μειωμένες τιμές και πιέζουν εν όψει των συμβολαίων του 2011, τα οποία θα τις ρίξουν ακόμα χαμηλότερα σε σχέση με φέτος, που είναι ακόμα χαμηλότερα σε σχέση με πέρυσι. Ασκούν πιέσεις σε διαχρονική βάση, έχοντας καλύψει και τα διαφημιστικά έξοδά τους στην Ελλάδα-μια προσφορά της Ελληνικής Κυβέρνησης !. Συγκεκριμένη γερμανική εταιρεία διακινεί το 1/3 των τουριστών στην Ελλάδα, που προέρχονται από κεντρική και βόρεια Ευρώπη, ενώ το γραφείο που έχει ανοίξει στην Ελλάδα είναι το μεγαλύτερο σε κέρδη παγκοσμίως, ελέγχοντας πάνω από 30 ξενοδοχειακές μονάδες στην Ελλάδα χωρητικότητας κοντά στα 9.000 δωμάτια !
Δεν πρόκειται για αθώο «ανταγωνισμό της ελεύθερης αγοράς» αλλά για μεθοδευμένη και στοχευμένη εξόντωση των ντόπιων τουριστικών αγορών, των τοπικών αγορών που εξαρτώνται από την τουριστική πελατεία, αφαιρώντας ουσιαστικά κάθε ευκαιρία προσόδου από τους πολλούς των ντόπιων οικονομιών και επιτάσσοντας ένα σαφάρι εργασιακών σχέσεων μεσαίωνα για τους απασχολούμενους στον κλάδο των ξενοδοχείων, των εστιατορίων κλπ.
Αυτοί οι τελευταίοι έχουν γίνει πειραματόζωα «μοντέρνων και ευέλικτων» εργασιακών σχέσεων και αυθαιρεσιών από την εργοδοσία, μαύρης εργασίας μέσω δήθεν πρακτικής άσκησης τουριστικών σχολών, ντόπιων και ξένων, που στην πραγματικότητα είναι ολοήμερη δουλειά.
Απέναντι στο αθέμιτο «ανταγωνιστικό» περιβάλλον που θέτουν οι all inclusive και οι ντόπιοι καλοθελητές τους, κυβερνητικοί και μη, αντιπροβάλλεται -τελείως αποπροσανατολιστικά το «αίτημα» προσέλκυσης τουριστών με ψηλό εισόδημα !
Έτσι : με μονάδες φαραωνικές 4-5 αστέρων αποκλείονται τα πορτοφόλια που δεν είναι παχιά. Κάτι που στρέφεται και εναντίον των μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων σε ελλαδική, πανευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα αποκλείοντας ποιότητα και προσιτές τιμές αλλά και εναντίον των μικρότερων ξενοδοχείων που δεν έχουν πρόσβαση -στη διαφήμιση, τη δικτύωση, το κόστος εγκατάστασης και την «ευελιξία» έναντι της τουριστικής ροής αλλά και αλλού- αντίστοιχη με τους μεγάλους της υπόθεσης.
Και καθώς η οικονομική κατάσταση στην Ευρώπη και παγκόσμια επιδεινώνεται, ακόμα και τουρίστες που αρκούνταν σε προσφορές πακέτων all inclusive (oύτως ή άλλως αυτές δεν ήταν για τους πολλούς σε κάθε κοινωνία) έρχονται αντιμέτωποι με το φάσμα της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης : Oι Γερμανοί που φέτος δεν θα κάνουν διακοπές στο εξωτερικό, φέτος θα είναι το 1/3 του πληθυσμού σε σχέση με το 1/8 που ήταν τα τελευταία χρόνια. Και μιλάμε για τους βασικούς τουριστικούς τροφοδότες της Ελλάδας.
Το κεντρικό θέμα είναι ότι όλο και πιο πολύς κόσμος (μιλάμε για εκατομύρια- τον κόσμο της Εργασίας) σε Ελλάδα, Ευρώπη και παγκόσμια αποκλείονται από την ευκαιρία των διακοπών, μέσα από τα χαμηλά επίπεδα αποδοχών τους, μέσα από την ευέλικτη εργασία («σε φέρνω για δουλειά όποτε θέλω»), άρα και τη μη δυνατότητα προγραμματισμού διακοπών και τη μη διαθεσιμότητα χρόνου για διακοπές.
Αυτές είναι αλήθειες που ξέρουν και τροφοδοτούν μέσα από την επιχειρηματική δράση και μεγάλα ΜΜΕ και λοιπές συνεργαζόμενες «επιχειρηματικές» δραστηριότητες που κάθε άλλο παρά αφήνουν λεφτά στον τόπο- μάλλον τα λεφτά ακολουθούν υπεράκτια διαδρομή. Κατά τα άλλα , τους φταίνε οι απεργίες, οι διαδηλώσεις, οι ναυτεργάτες, ενώ στην ουσία το θεμέλιο για τη στήριξη της τουριστικής διακίνησης ανθρώπων είναι η εξασφάλιση αξιοπρεπούς εισοδήματος και αισθήματος εργασιακής σταθερότητας με αξιοπρεπείς όρους, πράγμα όμως που η πράξη έχει αποδείξει ότι καταχτιώνται με αγώνες. Αυτά αποτελούν προϋπόθεση για ευκαιρίες διακοπών για όλον τον κόσμο που με τη σειρά του εξασφαλίζει και εισοδήματα στο σύνολο του κόσμου της εργασίας και στους ντόπιους πληθυσμούς των τουριστικών προορισμών .
Από όλα τα παραπάνω φυσικά δεν απορίπτεται η κλάδος του τουρισμού σαν πηγή εσόδων για την εθνική οικονομία και τους ντόπιους πληθυσμούς. Αλλά προκύπτει ότι δεν μπορεί να είναι και η…διέξοδος από το αδιέξοδο, δε γίνεται όλοι να αρχίσουμε να «στρώνουμε σεντόνια» μπας και βγει το έλλειμα …!
Σε μια χώρα πρέπει να αναπτύσσονται όλες οι δραστηριότητες και δεν μπορεί να ζει από τις δραστηριότητες υποδομών που δεν πρέπει να θεωρούνται ατμομηχανές της οικονομίας (δεν μπορούμε να χτίζουμε πολυκατοικίες…μες στη θάλασσα ή φράγματα επειδή η οικοδομή έγινε από κάποιους η κότα με τα χρυσά αυγά).
Ούτε η Ελλάδα, ούτε καμία χώρα μπορεί και πρέπει να είναι «ήλιος-θάλασσα-αέρας, λίγο κρασί και …τα αγόρι μου», αντίθετα μπορεί και πρέπει να είναι και εργατικά χέρια, να είναι και αγροτιά και παραγωγή, να είναι και μυαλά, να είναι και τέχνες, να είναι και επιστήμες, δεν χρειάζεται να γίνουν όλοι ..σπεσιαλίστες στο μουσακά !
Άρα πρώτα και κύρια τίθενται τα ζητήματα βελτίωσης των λαϊκών εισοδημάτων και αναδιανομής του πλούτου και των εργασιακών σχέσεων υπέρ του Κόσμου της Εργασίας και η όποια «τουριστική ανάπτυξη» (γενικώς και αορίστως) δεν αποτελεί προϋπόθεση ούτε εξασφαλίζει αυτά
Θα πρέπει να αναπτύσσονται και δραστηριότητες τουριστικής προσέλκυσης που πρέπει να αξιοποιούνται σύμφωνα με τα τοπικά συμφέροντα των πολλών στις ντόπιες κοινωνίες και να ελέγχονται από αυτές, βάζοντας σαν ακρογωνιαίο λίθο τη διατήρηση του τοπικού περιβαλλοντικού πλούτου, γιατί ουσιαστικά αυτός είναι ο πόλος πραγματικής έλξης και αν χαθεί στο βωμό των τουριστικών real estate ουσιαστικά υπονομεύει οποιαδήποτε τουριστικά θέλγητρα (το παράδειγμα της Ίμπιζα είναι χαρακτηριστικό, οι Ισπανοί τραβάνε πλέον τα μαλλιά τους).
Παραδείγματα θεματικού τουρισμού όπως ο θρησκευτικός τουρισμός λειτούργησαν και λειτουργούν αρνητικά, όχι προς όφελος των πολλών αλλά θεσμοθετώντας «ιερές μπίζνες» και το απεχθές με βάση πρόσφατα περιστατικά “ιερό real estate”.
Αντίθετα υπάρχουν παραδείγματα τοπικών αυτοθεσμίσεων, βιώσιμων πλάνων και μοντέλων ανάπτυξης (των πραγματικών και όχι των πλασματικών αναγκών) που προσελκύουν αυθόρμητα επισκέπτες όλων των βαλαντίων που απολαμβάνουν πραγματικά τον ελεύθερο (Τοσκάνη, αρκετά νησιά του Αιγαίου που δεν τυγχάνουν ρεκλάμας από τους κ.κ. operators) ή και το δημιουργικό χρόνο τους (τα μουσικά χωριά στο Πήλιο ή στο Χουδέτσι για παράδειγμα), αφήνοντας και προσόδους στις τοπικές κοινωνίες, που όμως δεν εξαρτούν την οικονομική τους διαβίωση σε αυτό, αλλά δένουν αρμονικά την υπόλοιπη οικονομική ζωή τους χωρίς να «γδέρνουν» την τσέπη του καλοδεχούμενου επισκέπτη που όμως δεν αναιρούν την ανάγκη μιας άλλης κεντρικής πολιτικής πάνω στα ζητήματα προστασίας και ανέλιξης των εισοδημάτων των πολλών που προαναφέρθηκε.
Στάθης Δεββές
