O καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, Κώστας Λαπαβίτσας, μιλά στην «Καθημερινή» για τον πόλεμο των νομισμάτων, τα προβλήματα της Ευρωζώνης και το ενδεχόμενο στάσης πληρωμών.
- Προτείνετε στάση πληρωμών και αναδιαπραγμάτευση του χρέους. Προς τα εκεί, όμως, δεν μας ωθούν ισχυροί κύκλοι της Ε. Ε. που μελετούν σενάρια ελεγχόμενης πτώχευσης;
- Καλό είναι να αποφεύγεται η συνωμοσιολογία στα ζητήματα αυτά. Η πραγματικότητα είναι ότι η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας ήταν τραγική ήδη από το τέλος του 2009. Το Μνημόνιο διέθεσε δανεικά, αλλά με ακριβά επιτόκια και επιβάλλοντας ανηλεείς περικοπές εν μέσω ύφεσης. Ανοιξε δε το δρόμο για την επιβολή λιτότητας στην Ε. Ε. Δυστυχώς, η πολιτική αυτή οδηγεί σε γενικευμένο οικονομικό μαρασμό. Ηδη η ιρλανδική οικονομία παρουσίασε ξανά συρρίκνωση. Οι δανειστές αντιλαμβάνονται ότι θα υπάρξουν δυσκολίες εξυπηρέτησης του χρέους στο μέλλον, φοβούνται την αθέτηση πληρωμών, και άρα κρατούν τα σπρεντ της Ελλάδας και της λοιπής περιφέρειας εξαιρετικά υψηλά.
- Καλό είναι να αποφεύγεται η συνωμοσιολογία στα ζητήματα αυτά. Η πραγματικότητα είναι ότι η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας ήταν τραγική ήδη από το τέλος του 2009. Το Μνημόνιο διέθεσε δανεικά, αλλά με ακριβά επιτόκια και επιβάλλοντας ανηλεείς περικοπές εν μέσω ύφεσης. Ανοιξε δε το δρόμο για την επιβολή λιτότητας στην Ε. Ε. Δυστυχώς, η πολιτική αυτή οδηγεί σε γενικευμένο οικονομικό μαρασμό. Ηδη η ιρλανδική οικονομία παρουσίασε ξανά συρρίκνωση. Οι δανειστές αντιλαμβάνονται ότι θα υπάρξουν δυσκολίες εξυπηρέτησης του χρέους στο μέλλον, φοβούνται την αθέτηση πληρωμών, και άρα κρατούν τα σπρεντ της Ελλάδας και της λοιπής περιφέρειας εξαιρετικά υψηλά.
Η πιθανότητα αθέτησης πληρωμών προκύπτει λοιπόν από τη σκληρή πραγματικότητα. Η αναδιάρθρωση του χρέους, για την οποία γίνεται πολύς λόγος τελευταία, εκχωρεί την πρωτοβουλία στους δανειστές. Επόμενο είναι να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Ας μη μας ξεγελάει ο «συναινετικός» μανδύας, η κάποια επιμήκυνση του χρέους και ίσως η μείωση επιτοκίων. Αυτό που προτείνω εγώ και άλλοι είναι η αναδιαπραγμάτευση με πρωτοβουλία του δανειζόμενου. Τότε μπορεί να υπάρξει ουσιαστικό «κούρεμα» που θα άρει το άχθος του χρέους. Θα χρειαστεί βέβαια μονομερής παύση πληρωμών, πλήρης διαφάνεια, και γενικότερη κινητοποίηση της κοινωνίας. Η επιλογή αυτή εμπεριέχει ρήξη με τους «ισχυρούς κύκλους» της Ε. Ε., αλλά και με τους Ελληνες δανειστές οι οποίοι κατέχουν περίπου το ένα τρίτο του δημόσιου χρέους.
- Αναγνωρίζετε ότι η αναδιαπραγμάτευση ενδέχεται να προκαλέσει τον αποκλεισμό μας, για ένα διάστημα, από τις διεθνείς αγορές. Δεν θα ήταν κάτι τέτοιο καταστροφικό για την οικονομία και για τον ελληνικό λαό;
- Ο αποκλεισμός από τις διεθνείς αγορές είναι σοβαρό πλήγμα, αλλά μακράν απέχει του να είναι καταστροφικός. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι σπάνια κρατάει πολύ. Αν υπάρξει παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας, σύντομα θα μπορέσει η Ελλάδα να επιστρέψει στις αγορές. Θέλω όμως να πω δυο λόγια για το ζήτημα της πληρωμής των μισθών και των συντάξεων, γύρω από το οποίο ασκείται ακατάσχετη κινδυνολογία. Πρώτον, και πάλι από τη διεθνή εμπειρία, ο προϋπολογισμός γίνεται ταχέως πλεονασματικός ύστερα από τέτοιου είδους χρηματοπιστωτικά επεισόδια. Δεύτερον, οι μισθοί και οι συντάξεις του Δημοσίου είναι μέρος του εθνικού προϊόντος. Δεν τους πληρώνουν οι Γάλλοι ή οι Γερμανοί δανειστές, αλλά οι Ελληνες εργαζόμενοι. Οσο αυξάνεται το ΑΕΠ, δεν θα κινδυνεύουν οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι του Δημοσίου. Η πραγματική απειλή είναι η λιτότητα, η οποία φέρνει στασιμότητα και προοιωνίζεται ακόμη βαθύτερες μειώσεις.
- Αναγνωρίζετε ότι η αναδιαπραγμάτευση ενδέχεται να προκαλέσει τον αποκλεισμό μας, για ένα διάστημα, από τις διεθνείς αγορές. Δεν θα ήταν κάτι τέτοιο καταστροφικό για την οικονομία και για τον ελληνικό λαό;
- Ο αποκλεισμός από τις διεθνείς αγορές είναι σοβαρό πλήγμα, αλλά μακράν απέχει του να είναι καταστροφικός. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι σπάνια κρατάει πολύ. Αν υπάρξει παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας, σύντομα θα μπορέσει η Ελλάδα να επιστρέψει στις αγορές. Θέλω όμως να πω δυο λόγια για το ζήτημα της πληρωμής των μισθών και των συντάξεων, γύρω από το οποίο ασκείται ακατάσχετη κινδυνολογία. Πρώτον, και πάλι από τη διεθνή εμπειρία, ο προϋπολογισμός γίνεται ταχέως πλεονασματικός ύστερα από τέτοιου είδους χρηματοπιστωτικά επεισόδια. Δεύτερον, οι μισθοί και οι συντάξεις του Δημοσίου είναι μέρος του εθνικού προϊόντος. Δεν τους πληρώνουν οι Γάλλοι ή οι Γερμανοί δανειστές, αλλά οι Ελληνες εργαζόμενοι. Οσο αυξάνεται το ΑΕΠ, δεν θα κινδυνεύουν οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι του Δημοσίου. Η πραγματική απειλή είναι η λιτότητα, η οποία φέρνει στασιμότητα και προοιωνίζεται ακόμη βαθύτερες μειώσεις.
- Ενδεχόμενη έξοδος από το ευρώ, την οποία επίσης προτείνετε, δεν ενέχει κινδύνους μαζικής φυγής κεφαλαίων και κατάρρευσης των τραπεζών;
- Το ευρώ βρίσκεται στην καρδιά του ελληνικού προβλήματος. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το πρόβλημα του χρέους της περιφέρειας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη λειτουργία της ΟΝΕ. Το ευρώ δημιούργησε πλεονάσματα για τη Γερμανία και ελλείμματα για την περιφέρεια. Αδυνατώντας να ανταγωνιστεί επιτυχώς, η περιφέρεια επιδόθηκε σε κατανάλωση και κερδοσκοπία ακινήτων. Το αποτέλεσμα ήταν η γιγάντωση κυρίως του ιδιωτικού και λιγότερο του δημόσιου χρέους, το οποίο τώρα τη συντρίβει. Η λύση που προκρίνει η Ευρωζώνη είναι η λιτότητα και η περαιτέρω φιλελευθεροποίηση. Πρόκειται για τραγική επιλογή που οδηγεί σε στασιμότητα και υψηλή ανεργία. Η έξοδος από το ευρώ θα κόψει τον γόρδιο δεσμό. Δεν αποτελεί λύση από μόνη της, βεβαίως. Απαιτείται ευρύτερο πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει δημόσιο έλεγχο και ιδιοκτησία επί των τραπεζών, καθώς και έλεγχο επί των κεφαλαιακών ροών. Θα χρειαστεί επίσης βιομηχανική πολιτική και εκ βάθρων αναδιάρθρωση του κράτους.
- Το ευρώ βρίσκεται στην καρδιά του ελληνικού προβλήματος. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι το πρόβλημα του χρέους της περιφέρειας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη λειτουργία της ΟΝΕ. Το ευρώ δημιούργησε πλεονάσματα για τη Γερμανία και ελλείμματα για την περιφέρεια. Αδυνατώντας να ανταγωνιστεί επιτυχώς, η περιφέρεια επιδόθηκε σε κατανάλωση και κερδοσκοπία ακινήτων. Το αποτέλεσμα ήταν η γιγάντωση κυρίως του ιδιωτικού και λιγότερο του δημόσιου χρέους, το οποίο τώρα τη συντρίβει. Η λύση που προκρίνει η Ευρωζώνη είναι η λιτότητα και η περαιτέρω φιλελευθεροποίηση. Πρόκειται για τραγική επιλογή που οδηγεί σε στασιμότητα και υψηλή ανεργία. Η έξοδος από το ευρώ θα κόψει τον γόρδιο δεσμό. Δεν αποτελεί λύση από μόνη της, βεβαίως. Απαιτείται ευρύτερο πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει δημόσιο έλεγχο και ιδιοκτησία επί των τραπεζών, καθώς και έλεγχο επί των κεφαλαιακών ροών. Θα χρειαστεί επίσης βιομηχανική πολιτική και εκ βάθρων αναδιάρθρωση του κράτους.
- Είναι δυνατόν μια μικρή χώρα σαν την Ελλάδα να πραγματοποιήσει μόνη της τόσο ριζοσπαστικές αλλαγές, χωρίς ευρύτερη στήριξη από μια ομάδα ισχυρών κρατών;
- Η Ελλάδα δεν είναι τόσο αδύναμη όσο υπονοείτε. Επειδή πολλά λέγονται περί Αργεντινής, που είναι «μεγάλη χώρα», θα ήθελα να τονίσω ότι η ελληνική οικονομία είναι και μεγαλύτερη και ισχυρότερη. Η δυνατότητα ριζοσπαστικής λύσης στην Ελλάδα είναι απολύτως εφικτή. Η πραγματική δυσκολία έγκειται στις κοινωνικές δυνάμεις που καθορίζουν την αντιμετώπιση της κρίσης. Μια συμμαχία τραπεζών και άλλων δανειστών κατόρθωσε να επιβάλει την άποψη ότι το συμφέρον τους είναι ταυτόσημο με το συμφέρον της χώρας. Κατάφεραν να τρομοκρατήσουν επαγγελματίες και μισθωτούς πως θα χάσουν τις αποταμιεύσεις τους αν υπάρξει αναδιαπραγμάτευση και έξοδος από το ευρώ. Η σχέση τους με τους ξένους δανειστές είναι γενικά συνεργατική. Ως τώρα έχουν καταφέρει να μετακυλίσουν το κόστος της κρίσης στους φορολογούμενους και τους μισθωτούς του δημόσιου τομέα. Ούτε καν στοιχειώδη φορολογική αναδιάρθρωση δεν είναι διατεθειμένοι να ανεχτούν. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η κοινωνική αλλαγή στο εσωτερικό και όχι οι συμμαχίες στο εξωτερικό. Αν υπάρξει αυτή, η Ελλάδα θα βρει στήριξη και στην περιφέρεια και στο κέντρο.
(Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής στις 17/10/2010)
